İslam Tarihi – Test 7

Yermük Savaşı’ndan sonra Suriye Bizans’ın elinden çıktı. 16 (637) yılında Şeyzer, Kınnesrin, Halep, ardından Antakya, Urfa, Rakka ve Nusaybin kısa aralıklarla müslümanlara teslim oldu. Suriye ve el-Cezîre’nin fethinden sonra İslam devletinin sınırları Toroslar’a dayandı. Bizans İmparatoru Herakleios, sınır bölgelerinde yaşayan halkı müslümanların tehdit ve saldırılarından korumak üzere iç kısımlara çekerek geniş bir sahayı boş bıraktı. Öte yandan Filistin’in fethine devam edildi ve Kudüs kuşatıldı. Patrik Sophronios şehrin anahtarlarını o sırada inceleme ve görüşmelerde bulunmak için Suriye’ye gelen ve Cabiye’de bulunan Hz. Ömer’e teslim etmek istediğini belirtti. Halife bizzat Kudüs’e giderek halka eman verip kendileriyle bir antlaşma yaptı (17/638). Daha sonra Filistin’in sahil şehirleri başta olmak üzere diğer yerleşim yerleri fethedildi. Hz. Ömer sahillere yakınlığı dolayısıyla tehlike oluşturan Kıbrıs’ın fethine deniz seferinin zorluğunu düşünerek izin vermedi.

Hulefa-yi Râşidîn döneminde adlî işlerde Hz. Ömer’in çok ayrı bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Hz. Ebû Bekir’in hilafeti sırasında Medine’de kadılık hizmetini üzerine alan Hz. Ömer kendi hilafeti döneminde bu göreve Ebü’d Derdâ’yı getirmiştir.

Hz. Hüseyin’in intikamını almak amacıyla ayaklanan Muhtâr es-Sekafî hem Emevî yönetimine hem de Abdullah b. Zübeyr’e karşı mücadele veriyordu.

Bir defasında Peygamberimiz, küçük bir kızın ağladığını gördü. Sebebini sorduğunda evine un almak için yanında bulunan parasını kaybettiğini söyledi. Peygamberimiz, kaybettiği parayı ona verdi, ama çocuğun bu sefer
de geciktiği için evdekilerin azarlamasından korktuğunu farketti ve unu aldıktan sonra çocuğu evine kadar götürdü. Bu olay Peygamber Efendimizin toplumun çocuk kesimiyle yaptığı ilişkiyi göstermektedir.

Yıllar itibariyle baktığımızda, Murabıtlar Dönemi, 1091-1147; Muvahhidler Dönemi, 1147-1229; Nasriler Dönemi, 1232-1492; Endülüs Müslümanları, 1492-1614 yılarına tekabül etmektedir. Mülükü’t tavaif dönemi ise 1031- 1091 yılarına tekabül eder.

1043’te ölen Cehver b. Muhammed, idarenin ehil kişiler tarafından yürütülmesini istediğinden kendisinden sonra oğullarından birini veliaht tayin etmemişti. Fakat onun yönetiminden memnun olan Kurtubalılar, yerine oğlu Muhammed’i getirdiler.

Aile içi mücadele sonunda iktidarı ele geçiren Yezid b. Velid, biat törenindeki konuşmasında Ömer b. Abdülaziz’i örnek aldığını, yönetim tarzını ve politikasını buna göre belirleyeceğini ilan etmiştir. Beş aydan biraz fazla iktidarda kalan Yezid, II. Velid’in bozduğu bütçe dengelerini sağlayabilmek adına maaşlarda kesintiye gittiği için halk arasında eksilten, azaltan anlamında ‘Yezid en-Nakıs’ adıyla anılıyordu.

Hz. Peygamber, 622 yılında Mekke’den Medine’ye hicret edince henüz şehre girmeden Kubâ’da Müslümanların varlık ve bağımsızlığının sembolü olarak ilk mescidi bina etti. Benî Sâlim b. Avf yurdundan geçerken Ranuna vadisinin ortasına varıldığında Hz. Peygamber, Müslümanların birliğini temsilen ilk Cuma hutbesini okudu ve namazı kıldırdı. Hicretin tamamlanmasından sonra da muhâcirlerle ensar arasında kardeşliği kurmak suretiyle ilk Müslüman toplumu ve siyasî birliği oluşturmuş oldu.

Yaklaşık 20 emirliğin hüküm sürdüğü bu dönemde bazı emirlikler güçleriyle ön plana çıkmıştır. Abadiler, Zünnünliler, cevheriler, hammudiler, hudiler, Eftasiler, Ziriler gibi.

Hicaz Valisi Haccâc b. Yûsuf Mekke kuşatması sırasında tahrip edilmiş olan Kâbe’yi tamir ettirdi (694).

Harre Savaşı(683) Medineliler ile başında tecrübeli komutan Müslim b. Ukbe’nin bulunduğu Emevîlerin düzenli ordusu arasındaki savaş 26 Ağustos 683'te Medineliler’in yenilgisiyle sonuçlandı. Abdullah b. Hanzale ve çok sayıda meşhur şahsiyet öldürüldü. Yezid’in emri doğrultusunda Emevî ordusu Medine’yi üç gün boyunca yağmaladı.

Dârülhicre, Dârülîmân, Dârüssünne, Medînetürresûl, Medînetünnebî gibi şehrin kutsallığı, hicret yurdu, başşehir olması ve hicretten sonra gerçekleşen medenileşmeye vurgu yapan sayısı doksan yediye kadar çıkan adlar da kullanıldı.

Hz. Peygamber, yumuşak huylu ve hoşgörülü olduğu kadar azimli ve cesurdu.Bir gelişme de Hevazin Savaşı’nda yaşanmıştır: Hz. Peygamber, ilk hücumda neye uğradığını şaşırarak dağılan İslâm ordusunu, “Dağılıp kaçmayın! Buraya gelin…Ben Allah’ın Resûlüyüm!..” diyerek etrafında toplamış ve yeni taktiklerle parlak bir zafer kazanmıştır. Bu olaya şahit olan bir sahabi şöyle diyor: “Şehâdet ederim ki Allah Resûlü, bir adım bile gerilemedi. Savaş vahşi bir yangın gibi yayıldığı zaman hepimiz Peygamber Efendimizin çevresine sığındık.”

Arap Yarımadası’nda bütün olarak dinlerinde sebat edenler sadece Medine, Mekke ve Tâif halkı olmuştur.

Muâviye, iç karışıklıklar dolayısıyla yaklaşık on yıldan beri durmuş olan fetih hareketlerini üç ayrı cephede yeniden başlatmış, Hz. Ali ile mücadelesi sırasında vergi vermek zorunda kaldığı Bizans üzerine 662 yılından itibaren yeniden seferler düzenlemiştir. 669 yılında ise karadan ve denizden İslâmî dönemdeki ilk İstanbul kuşatması gerçekleştirilmiştir.

Hz. Ali, hiçbir zaman kendisinin halîfeliği ile ilgili olarak bir dinî delili gündeme getirmemiş, ayrıca Hz. Ebû Bekir’e biat ettikleri için sahâbeye gücendiğini ima eden bir söz de sarf etmemiştir. Hz. Ebû Bekir’in şahsı ve halifelik konumuyla ilgili olumsuz bir ifade kullanmamış, onun  hilâfete layık bir şahsiyet olduğunu ifade ettikten sonra sadece bu meselenin kendilerinden habersiz bir şekilde sonuçlandırılmasından duyduğu kırgınlığı dile getirmekle yetinmiştir.

Valiler dönemi Endülüs’te yerleşme ve kökleşmenin gerçekleştiği bir zaman dilimiydi, fakat Müslümanlar arasındaki mücadele ve anlaşmazlıklar Hristiyanlara toplanma ve güçlenme imkanı sağladı İspanya’nın kuzey tarafında bulunan Asturias ve Galicia bölgesindeki Hristiyanlar güçlerini birleştirerek Reconqusita hareketinin öncüsü sayılan I. Alfonso yönetiminde Asturias krallığını kurarak Müslümanlara yönelik akınlara başladılar.

Hz. Ali’nin ilk icraatlarından olan Hz. Osman’ın valilerinin değiştirilmesi, Osman’ın yönetiminden rahatsızlık duyanların tepkilerini dindirme amacı da taşıyan önemli bir karardı. Hz. Ali, valilerin değiştirilmesi gerektiğine inanıyor ve onları değiştirmenin yönetici olarak hakkı olduğunu düşünüyordu. Ancak bu kararı, kontrol edilemez olayların başlamasına sebep oldu. Halife olduktan sonra Hz. Ali’ye yönelik önemli taleplerden biri, Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmasıydı. Ancak Hz. Ali halife olduktan sonra bu hususta arzu edilen adımları atamadı. Zira Hz. Osman’ın öldürülmesinde etkisi olan ya da öldürülmesine taraftar olan bazı insanların siyasî etkisini kıramıyordu. Bu durum Hz. Ali’ye karşı yükselen sesleri artırıyordu. Ammar b. Yasir, Hz. Ali’ye biat etmiş ve ölünceye dek onun yanında yer almıştır. Hz. Ali döneminde zekâtların adaletsiz bir şekilde dağıtılması söz konusu değildir.

I.Abdurrahman Endülüs valisi Yusuf ile girdiği Musarra savaşını kazandıktan sonra 756 yılında Endülüs Emevi Devleti de başlamış oldu.

Hz. Ali, muhalifleri yendikten sonra onlara iyi davrandı. Savaşta hayatını kaybedenleri defnettirdi; ayrıca ordusuna yağma yapmamalarını ve kimseye dokunmamalarını emretti. Hz. Ali’nin savaşta muhaliflere karşı takındığı tutum, daha sonraki dönemlerde isyancılarla ilgili hukukun oluşturulmasında referans olarak kullanılmıştır.

Endülüsteki Müslümanların ellerindeki toprakları geri almak için fırsat kollayan kuzeydeki Kastilya, Aragon, Leon ve Navar Krallıkları ile Katalonya Kontluğu’nun Endülüs’ü Müslümanlardan geri alma fikrine Reconquista denir.

Birer ay arayla meydana gelen ilk üç seriye, şunlardır: 1- Hicretin 1. yılı ramazan ayında (Mart 623), yani hicretten yedi ay sonra Hz. Hamza kumandasında yapılan Sîfülbahr seferi. 2- Yine aynı yılın şevval ayında Ubeyde b. Hâris'in komutasındaki bir süvarî birliği tarafından gerçekleştirilen Râbiğ seferi. 3- Bundan bir ay sonra Zilkade ayında Sa'd b. Ebû Vakkâs başkanlığında düzenlenen Harrâr seferidir.

Hz. Osman'ın katibi Mervan b. Hakem'dir. İsyanın alevlenmesinde de rolü olduğu söylenir. Hz. Osman, bu günlerde defalarca isyancılarla konuştu. Kendisine yöneltilen eleştiri ve ithamlara cevaplar verdi ve çoğu meselelerde onları ikna etmeyi başardı. Onlara asla öldürülmesini gerektirecek bir suç işlemediğini söyledi. Hz. Peygamber’in kendisini cennetle müjdelediği durumları ve Müslümanlara yardımlarını hatırlattı. Bu görüşmelerinden birinde, Hz. Ali’nin tavsiyesine uyup asilerin şikâyet ettiği bazı uygulamalarının hatalı olduğunu kabul etmiş, Kur’an ve Sünnet’e uyma hususunda daha dikkatli davranacağına söz vererek sükûneti sağlamıştı. Ancak evine döndüğünde, orada bulunan kâtibi Mervan b. Hakem, bunun yönetim için büyük bir taviz olduğunu, isyancılara cesaret vereceğini, yönetime karşı daha cür’etkar davranmalarına yol açacağını söyledi. Hz. Osman’dan dışarı çıkıp onlara karşı sert bir konuşma yapmasını istedi. Bu sırada Hz. Osman’ın hanımı Nâile’nin, Mervân’a karşı çıktığı ve Hz. Ali’nin tavsiyesiyle yapılan konuşmanın doğru olduğunu ifade ettiği söylenir. Mervân, Hz. Osman’ı yeni bir konuşma yapmaya ikna edemeyince, düşündüğü konuşmayı bizzat yapmak için izin aldı. Ardından dışarı çıkan Mervân, isyancılara karşı onları aşağılayan sert bir konuşma yapıp onları tehdit etti ve ortalığı yeniden alevlendirdi.

Kuzey Arabistan devletlerinin ikincisi Tedmür Krallığı’dır. Tedmür Krallığı  272 yılında Roma İmparatoru Aurelien’in Tedmür’ü ele geçirip Kraliçe Zeyneb’i esir almasıyla sona ermiştir.

Tahkim sonucu hakemlerin aldığı karar önce Ebû Mûsa tarafından açıklandı. Ancak Amr b. Âs’a sıra gelince o, alınan kararın aksine hileye başvurup Muâviye’yi halife tayin ettiğini bildirdi. Ebû Mûsâ’nın aldatıldığını söylemesi bir işe yaramadı. Hz. Ali, Kur’ân’a uygun olmadığını söyleyerek hakemlerin kararını tanımadığını ilan etti. Muâviye ise halifenin ümmet tarafından seçileceğine dair karara dayanarak Suriye’de halife ilan edildi. Böylece tahkim, ümmet içindeki siyasî ayrılığı sona erdirmek için başvurulan önemli bir yöntem olmakla birlikte sorunu daha karmaşık hale getirmekten başka bir işe yaramadı.

Emevi halifelerinin altıncısı olan Velid’in babası Abdülmelik b. Mervan, Velid’in yanından ayrılmasını istememiş, Arapça dil kurallarını ve gramer inceliklerini öğrenmesi, eğitim ve öğretimini sarayda alması için çaba göstermiştir. Açık ve düzgün konuşamayan Velid halife olunca Arapça gramer hocası tutarak bu eksikliğini gidermeye çalışmıştır.

Hz. Ali, Hz. Osman döneminde yaşanan olayların en önemli sorumluları olarak valilerini görüyor ve onları görevlerinde bırakmayı asla düşünmüyordu. Ancak makam ve servete alışmış bu şahıslar, görevlerinden alınmayı hazmedemediler. Suriye valisi Muâviye Hz. Osman’ın yakın akrabası sıfatıyla onun kanını dava ederken diğerleri de bulundukları şehrin beytülmalini boşaltarak muhalefetin merkezi Mekke’ye gittiler.

Hz. Ömer, fey gelirlerini beytülmalde toplayarak senede bir defa “atiyye” adı altında dağıtmayı uygun buldu. Atiyye miktarları, insanların İslam’a girişteki kıdemi ve İslam’a yaptıkları hizmet, Hz. Peygambere olan yakınlık ile Hz. Peygamber ile birlikte savaşa katılma gibi özelliklere sahip olma esas alınarak farklı farklı belirlendi. Aylık erzak ise eşit miktarda (iki cerib yiyecek) tesbit edildi. İnsanların isimleri “levh” denilen sayfalara yazıldı ve böylece hem gelirlerin dağıtımı hem de takibi için sistemli bir yöntem izlenmeye başlanmış oldu.