Dinler Tarihi – Test 5

Yahudilikte hakiki peygamberin yanında yalancı peygamber kavramı da vardır. Yalancı peygamberin temel özellikleri ise tanrının dışında başka ilahlara kulluğa davet etmesidir.

Muhtelif kişiler, farklı dönemlerde inanç esasları tespite çalışmışlar, ortaya konan esaslar belli ölçüde kabul görmüş veya eleştirilmiştir. İbn Meymun’un tespit ettiği on üç maddelik iman esasları ise günümüzde Yahudilerin büyük çoğunluğu tarafından benimsenmektedir. Bu en kapsamlı iman esaslarında Tanrı, vahiy, peygamberlik, kutsal kitap, ilahi yargı, Mesih ve ahiret inançlarına yer verilmektedir.

İsrail kavminin kutsallık vasfını kazanması Tanrı’nın kendilerini seçip ahitleşmesiyle bağlantılı olarak ortaya konmuştur: “Siz Tanrınız Rab için kutsal bir kavimsiniz. Tanrınız Rab, kendi has kavmi olmanız için yeryüzündeki bütün milletler arasından sizi seçti” (Tevrat/Tesniye 7/6)

Yahudi kutsal metinlerinde nelerin iman esası olduğu hususu açık ve net bir şekilde belirlenmiş değildir. Geleneksel inanca göre kişi Yahudi doğduğu için ayrıca inanç esaslarının belirlenmesine ihtiyaç da duyulmamış, bu sebepledir ki nelere iman edilmesi gerektiği hususu Yahudiler arasında daima tartışmalı olmuştur.

Tevrat’ın bildirdiğine göre Hz. İbrahim, 175 yaşında vefat etmiş ve bugün Halilurrahman (Hebron) denilen yerde defnedilmiştir. Kutsal kitapta anlatılan olaylarla ilgili kronolojik bilgiler oldukça tartışmalıdır ancak İbrahim’in M.Ö. XXII-XIX. yüzyıllar arasında, muhtemelen 2000’li yıllarda yaşadığı tahmin edilmektedir.

Yahudiler, Hz. Yakup’tan Hz. Süleyman’ın vefatına kadar İsrail ve İsrail oğulları olarak anılmıştır. Hz. Süleyman’dan sonra devlet ikiye bölünmüş, on kabilenin oluşturduğu kuzeydeki krallığa İsrail, iki kabilenin oluşturduğu güneydeki krallığa ise Yahuda adı verilmiştir. İsrail krallığı M.Ö. 722’de Asurlular tarafından yıkılmış, Babil sürgünü sonrasında “Yahudi” ismi ön plana çıkmış ve İsrail oğulları, Yahudi olarak anılmaya başlamıştır ancak İsrail ismi de kullanılmaya devam etmiştir.

Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye bölümleri Tevrat’ta HZ. Musa’nın hayatının anlatıldığı bölümlerdir. Tevrat’da Yefunne ismi ile bir bölüm bulunmamaktadır.

Yahudi dini hukukuna halahah denir.

İbn Meymun’un tesbit ettiği iman esaslarına göre Tanrı bir cisim değildir ve hiçbir şekilde tasvir edilemez

İlk örneğini İskenderiyeli filozof Philo’da gördüğümüz iman esası oluşturma girişimi bilhassa Orta Çağ’da yaygınlık kazanmış, özellikle Müslümanlarla ilişkiler neticesinde, Yahudilikte de iman esaslarının, Müslümanlardakine benzer şekilde tesbit edilme zarureti ortaya çıkmıştır.

Ruhun ölümsüzlüğü ve yeniden dirilme inancına dayanan ahiret konusu ilk defa Tanah sonrası Yahudi literatüründe açık biçimde ortaya konup Rabbani literatürle birlikte Yahudi öğretisinin bir parçası olmuştur. Tanah’ta ahiretle ilgili kullanılan kavramlardan biri, ölüler diyarı anlamındaki şeol’dur.

Tevrat’ın tek kitap olduğu da iman esaslarından biridir.

Rabbani geleneğe göre Tevrat’ın beş kitabı ve Eyup kitabı Musa peygamber tarafından, Yeşu kitabı ve Tesniye’nin son sekiz pasajı Yeşu peygamber tarafından; Samuel, Hakimler ve Rut kitapları Samuel peygamber tarafından; Mezmurlar Davud tarafından; Yeremya, Krallar ve Mersiyeler Yeremya peygamber tarafından yazılmış; İşaya, Meseller, Neşideler Neşidesi ve Vaiz kitapları kral Hizkiya tarafından; Ezra, Nehemya ve Tarihlerin büyük bölümü yazıcı Ezra tarafından; Hezekiel, On İki peygamber, Daniel ve Ester kitapları da Büyük Meclis üyeleri tarafından yazıya geçirilmiştir.

Yahudiliğin ve Hıristiyanlığın kutsal metinlerinde, nelerin iman esası olduğu belirtilmiş değildir. Bu sebepledir ki Yahudilik’te iman esaslarının tesbiti uzun zaman almış ve belirlenen esaslar, herkes tarafından benimsenmiş değildir. Bu konuda Yahudiler arasında tarih boyunca ihtilaflar olmuştur. Hz. Musa M.Ö. XIII. yüzyılda yaşadığı halde getirdiği dinin iman esasları ancak M.S. XIII. yüzyılda tesbit edilebilmiştir.

Aggadah: Yahudiliğin klasik rabbinik literatüründe, özellikle Talmud ve Midrash'ta görünen yasal olmayan tefsirdir. Genel olarak Aggadah, iş dünyasından tıbba kadar çeşitli alanlarda folklor, tarihi anekdotlar, ahlaki teşvikler ve pratik tavsiyeleri bir araya getiren haham metinlerinin bir özetidir.

Tevrat’ta iki ayrı yerde yer alan (Çıkış 20; Tesniye 5) On Emir şu şekildedir: 1-Seni Mısır diyarından, esaret evinden çıkaran Tanrı benim. Benden başka Tanrın olmayacak. 2- Kendin için yontma put, hiçbir şeyin resmini yapmayacaksın 3- Tanrının adını boş yere ağza almayacaksın 4-Cumartesi gününe riayet edeceksin 5-Babana ve annene hürmet edeceksin 6- Öldürmeyeceksin 7-Zina yapmayacaksın 8-Çalmayacaksın 9-Yalancı şahitlik yapmayacaksın 10-Komşunun hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.

Yaratıcı Tanrı fikrine ağırlık veren Philo’nun beş prensiplik Amentüsü şöyledir:
1- Allah vardır ve hükmeder, 2- Allah birdir, 3- Bu alem sonradan Allah tarafından yaratılmıştır. 4- Yaratma birdir, 5- Yaratmayı ilahi takdir idare eder.

Rabbani literatürde iyiler için mükafat, kötüler için ise ceza yeri olarak cennet (gan eden) ve cehennem (gehinnom) kavramlarına atıf yapılmaktadır.

Yahudilere göre Davud, peygamber değil kraldır. Savaşçı ve stratejist özellikleriyle öne çıkan Kral Davud, bağlı bulunduğu güneydeki Yahuda ile kuzeydeki İsrail bölgelerine ait kabileleri tek bir merkez etrafında toplamak amacıyla stratejik konuma sahip bulunan Kudüs’ü fethedip krallığın merkezi yapmıştır. Onun zamanında İsrailoğulları yerleşik hayata geçerek tek bir merkez etrafında toplanmış, askeri, siyasi ve idari teşkilatlanmasını tamamlayarak bir devlet olmuştur.

Tişri ayının onuncu günü Kefaret günüdür ve Yahudi takviminin en kutsal günü kabul edilmektedir. Roş ha-Şana’da yazılan kader defterleri, on günün sonunda Kefaret günü mühürlenmektedir. Yahudiler bu günde oruç tutarlar.

Yahudilik’te peygamberlik sadece erkeklere mahsus değildir, kadınlardan da peygamberler gelmiştir. Onlara nebiah denilmektedir ve sayıları altıdır: Hz. Musa’nın ablası Miryam (Çıkış 15/20), Debora (Hakimler 4/4), Hulda (II. Krallar 22/14), Noadya (Nehemya 6/14) ve Peygamber İşaya’nın eşi (İşaya 8/3).

On emir’de yer alan Tanrının ismini boş yere ağza almama emrine uyularak YHVH kelimesi telaffuz edilmediği gibi Tevrat dışında da herhangi bir yere yazılmamıştır. Tanrı’nın özel isminin sadece yılda bir kere Kefaret gününde (Yom Kipur) Mabet ibadeti sırasında kutsama duası söylenirken baş kohen tarafından telaffuzuna müsaade edilmiştir.

Cumartesi (Şabat) günü, Yahudilerce haftanın en kutsal günü kabul edilmektedir. On Emir’de açıklandığı şekliyle Cumartesi günü, iki ayrı gerekçeyle kutsaldır. Bunlardan birincisi Tanrı’nın dünyayı altı günde yaratıp yedinci günde dinlenmiş olması, diğeri ise Tanrı’nın İsrailoğullarını Mısır’daki kölelik evinden kurtarmış olmasıdır.

Yahudi bayramları arasında mazisi en eski dönemlere dayanan, “Bahar Bayramı”, Özgürlük Bayramı” ve Hamursuz
Bayramı” olarak da bilinen Pesah (Fısıh) bayramı, İbrani takvimine göne Nisan ayının 15’inde kutlanmaktadır ve Yahudi hac bayramlarından ilkidir. İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışlarının yadedildiği bu bayram, günümüzde Yahudilerin en fazla rağbet ettikleri bayramların başında gelmektedir. Bayram, İsrail’dekiler için yedi, İsrail dışında yaşayan Yahudiler için sekiz gün sürmektedir. Bayram süresince mayasız ekmek tüketilir ve bu bayrama özel yemek takımı ve gereçleri kullanılır.