Yapay Zekâ Bilinç Kazanabilir mi?

[Arif ARSLANER]

"Yapay zekâ bilinç kazanabilir mi?" sorusu onlarca yıldır bilimsel ve felsefi tartışmalara konu oluyor. Kimilerine göre yapay zekânın bilinç kazanması imkânsız kimilerine göre ise yeteri kadar gelişmesi hâlinde yapay zekâ da insanlar gibi bilinçli hâle gelebilir. Bilinçli olup olmadıklarını anlamak için yapay zekâ uygulamalarını çeşitli davranış testlerine sokmayı deneyebilirsiniz. Ancak ChatGPT ve benzeri programların insan davranışlarını ustaca taklit edebilmesi, tek başına bu programların bilinçli olduğu çıkarımını yapmak için yeterli değil. İnsan bilinci ya da genel olarak bilinç konusu günümüzde bilimsel çalışmalara konu oluyor. Yapay zekâ uygulamalarının gerçekten de bilinçli olup olmadığını test etmenin bilimsel yollarından biri, yapay zekâ uygulamalarını da aynı bilimsel yöntemlerle incelemek olabilir. Sinir bilimcilerden, felsefecilerden ve bilgisayar bilimcilerden oluşan bir grup araştırmacı yakın zamanlarda arXiv'de bir makale yayımladı ve yapay zekâ uygulamalarının bilinçli olup olmadığına karar vermek için kullanılabilecek çeşitli kriterler öne sürdü. Günümüzde bilincin biyolojik temelleri üzerine öne sürülmüş çeşitli kuramlar var. Bu kuramların hangisinin doğru olduğu üzerinde ise bir uzlaşma yok. Yayımlanan makalede, bu kuramlardan altısı temelinde yapay zekâ uygulamalarını bilinç açısından değerlendirmek için kullanılabilecek 14 ayrı kriter öne sürülüyor. Örneğin bilinç üzerine öne sürülmüş kuramlardan biri, bilinçli canlılarda görme ve duyma gibi bilişsel görevleri gerçekleştiren özelleşmiş modüller olduğunu söylüyor. Bu modüller birbirinden bağımsız ve birbirine paralel olarak çalışabiliyor. Ayrıca modüller tümleşik bir sistem oluşturarak aralarında bilgi paylaşabiliyor. Araştırmacılar makalelerinde bu kuramdan yola çıkarak bilincin varlığında dair bir işaret olarak görülebilecek dört ayrı belirteç öne sürüyor. Bir yapay zekâ uygulamasının öne sürülen kriterlerin tamamını olmasa da büyük bir kısmını sağlaması durumunda bilinçli olarak nitelendirilebileceği öne sürülüyor. Araştırmacılar kendi çalışmalarının nihai olmadığını söylüyorlar. Yayımlanan makaledeki kriterlerin gelecekte başka araştırmacıların eleştirileri ve önerileriyle geliştirilmesi planlanıyor. Kaynak: Lenharo, M., "If AI becomes conscious: here's how researchers will know", Nature, 24 Ağustos 2023.